Ayakkabı, ayakların yerle doğrudan temasını keserek ayakları yabancı maddelerden ve farklı hava koşullarında koruyan bir ürünü olarak bilinmektedir. Ayrıca ayakkabılar kullanıcılarının şıklığını tamamlayan unsurlar olarak da moda dünyasında yerini almaktadır. Bot, çizme, sandalet, topuklu, spor gibi birçok farklı türü bulunan ayakkabı için, “ayakkabı üretimi nasıl yapılır?”ve de “ayakkabı nasıl yapılır?” soruları da gündeme gelmektedir. Ayakkabı üretimi hakkında akla ilk gelen konu ayakkabı üretim fabrikası neleri kapsadığı olmaktadır. Bu tesislerde ayakkabı yapımı için gerekli olan bütün cihazların, materyallerin, düzeneklerin ve de düzenin varlığından söz edilmektedir. Bütün bunlar yanında örneğin ayakkabı türleri içinde spor ayakkabı imalatı ya da topuklu ayakkabı yapımı için belli aşamaların yer aldığı da eklenmektedir. Bu aşamalar sıralanmak istenirse de aşağıdaki gibi olmaktadır.
- Modelin Hazırlanması
- Kesim Aşaması
- Sayanın Hazırlanması
- Taban Montajı
- Finisaj İşlemi
- Kalite Kontrol Süreci
Ayakkabının Tarihçesi
Giysiler kadar eski bir tarihe sahip olan ayakkabıların geçmişi M.Ö. 3500 civarlarında Mısırlılara kadar dayanmaktadır. Ayakkabının tarihçesi incelendiğinde Mısırlılar tarafından ilk çıkış nedeninin 720 dereceye kadar ulaşan çöl kumuna basılmamak olduğu öğrenilmektedir. Antik Mısır’da tabanı deriden veya tahtadan sandaletlerle başlayan ayakkabının tarihi, Eski Yunanlıların da avlanırken çizme giymesiyle devam etmektedir. Girit’teki Minos Uygarlığı ve Roma dönemlerinde de ayakkabı bulgularına rastlanmaktadır. Ortaçağa gelindiği sırada ayağı sarması için yumuşak deri veya kumaştan yapılan ayakkabı modellerinin sivri burunlu ve topuklu olması da fark edilmektedir. Genelde mantardan yapılan bu topuklar 1572 yılında moda olduğu ve döneminde ayakkabıyı koruma görevi üstlendiği de eklenmektedir.
17. yüzyılın başlarına gelindiğinde de ayakkabıların yerini alan yüksek topuklu ve uzun çizmelerin evlerde de giyildiği belgelenmektedir. 1660’tan sonra ise siyah, üzeri bağcıklı veya toka detaylı, kalkık kare burunlu ayakkabılar çizmelerin yerini almaya başlamaktadır. 18. yüzyılda ayakkabıların burnu yuvarlak olmaya başlarken özellikle kadın ayakkabıların satenden veya brokardan yapılmasına ek olarak toka, kurdele, fiyonk süslemelerin ayakkabı modasında yerini aldığı yazılmaktadır.
19. yüzyıla gelindiği zaman da kadın ayakkabıların topuksuz, saten veya kadifeden imalatı göze çarpmaya başlamaktadır. Erkek ayakkabıları ise genellikle düğmeli, bağcıklı ya da yanları esnek çizmeler şeklinde kullanımı söz konusu olmaktadır. Bu yüzyılda kadınlar fabrikalarda ve ofislerde çalışmaya, yürüyüş ve bisiklete binme gibi sporlar yapmaya başladıkları için daha sağlam ayakkabılara ihtiyaç duyulmaya başlanmaktadır. Bağcıklı, rahat yürüyüş ayakkabıları Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) esnasında ortaya çıkmaktadır. Günümüze gelindiğinde de ayakkabı tarihçesinde modanın önemli rolü fark edilmektedir. Spor yaparken, günlük yaşam içinde, mesai saatlerinde ya da şık organizasyonlarda ayrı ayakkabı modelleri kendini göstermektedir.
Ayakkabı Yapımında Kullanılan Malzemeler Nelerdir?
Ayakkabı yapmak için izlenen aşamalara eşlik eden ayakkabı imalat malzemeleri, iyi ve kaliteli ayakkabılar için büyük önem taşımaktadır. Bu yüzden “ayakkabı malzemeleri nelerdir?” sorusunun yanıtlanması ayakkabı yapımının netleşmesine de destek vermektedir. Ayakkabı yapımında kullanılan malzemeler modeli ilk aşamada geliştirmekten, kalıplamaya, dikmeye ve en sonunda ayakkabıya son rötuşları yapmaya kadar her aşama için kullanılması gereken materyallerden oluşmaktadır. Ayakkabı yapımında en yaygın kullanılan beş malzeme ise deri, kumaş, sentetik, kauçuk ve de köpük şeklinde sıralanmaktadır.
Deri nefes alan, ısıyı yalıtarak sıcaklığı düzenleyen bir malzeme olarak kullanıcıların karşısına çıkmaktadır. Ayakkabı yapımında kullanılan bir numaralı malzeme olarak uzun yıllardır tahtını korumaktadır. Deriye alternatif suni deri üretim prosesi de plastik tabanlı olarak işlenmiş, polivinil klorür (PVC) ve poliüretan (PU) içermektedir. Klasik veya spor ayakkabı yapımında kullanılan malzemeler daha geniş çapta belirtilmek istenirse de kösele kaplama, taban astarı, ökçe-topuk, pençe lastiği, tabaka deri, solvent sıvılar ve ayakkabı yapıştırıcıları olarak sıralanmaktadır.
Modelin Hazırlanması
Ayakkabı yapımının ilk aşaması modelin hazırlanması ve ıstampa çıkarılması olmaktadır. Ayakkabının oluşması için öncelikli olarak modelin hazırlanmasına gerek duyulmaktadır. Modelin hazırlanmasından sonra ıstampa çizilmekte ve böylece modelin ıstampası elde edilmektedir. Istampa, ayakkabı sayasını oluşturan parçalar için hazırlanan şablonlar ya da kalıplar olmaktadır. Ayrıca tasarımları modelistler tarafından biriktirilip, üzerinde çalışmalar yapıldıktan sonra ayakkabı kalıbı çıkarma işlemi yapılmaktadır.
Kesim Aşaması
Ayakkabının cinsine göre deri ve deri çeşitlerinin elle ya da makine yardımıyla kesilmesi aşamasına gelinmektedir. Bu aşamada modelin hazırlanmasından ve ıstampanın çıkarılmasından sonra model için uygun kesim bıçakları kullanılmaktadır. Bu bıçaklar ile şablonlara uygun bir şekilde derinin ve astarın kesimi gerçekleşmektedir. Bu şekilde ayakkabın üst bölümü ve astarı kendini göstermeye başlamaktadır. Astar ayak ve saya arasındaki tabakaya verilen isim olmaktadır. Astarın görevleri arasında ayakkabının şeklini korumak ve ayağın nemini almaya da yardım etmek gelmektedir.
Sayanın Hazırlanması
Değişik biçimdeki parçaların birbirine dikilmesi ile ortaya çıkan ayakkabı sayası, taban haricinde kalan üst parça olmaktadır. İmalatı yapılan ayakkabının derisinin ve astarının kesilmesiyle oluşan sayaların üzerine dekoratif amaçlı desenler de sayanın hazırlanma aşamasında yapılmaktadır. Ayakkabının üst bölümünü oluşturan her bir saya parçası uygun yöntemlerle ve saya dikim makinelerinin desteğiyle birleştirilmektedir. Saya, ayakkabıyı kalıba vermek işleminden önceki halini aldığı evre olarak da belirtilmektedir. Ayrıca hazırlanan sayaların tıraşlama gibi işlemlerden geçirilmesi de bu aşamada kendini göstermektedir.
Taban Montajı
Ayakkabının yapımı, hazırlanan sayaların ayakkabı kalıplarının üzerine gerilmesi ve çivilenmesi ile aşama kaydetmektedir. Bu süreçte ayakkabının sayası ve tabanı birleştirilmektedir. Ayakkabı imalat aşamalarını merak eden kişilerin “ayakkabı tabanı neyle yapıştırılır?”, “ayakkabı neyle yapıştırılır?” ve “ayakkabı nasıl yapıştırılır?” sorularına cevap aradığı da bilinmektedir. Genelde taban ile sayanın birbirine dikilerek, yapıştırılarak, çivilenerek veya bu yöntemlerden birkaçının birden uygulanarak yapılmasıyla taban yapıştırılmaktadır. Ayrıca saya ile taban kenarı arasına vardola ismi verilen kösele şerit konulduğu da eklenmektedir.
Finisaj İşlemi
Finisaj işlemi ile ilgili de kişilerin “finisaj nedir?” sorusunu yönelttiği belirtilmektedir. Buna karşılık da ayakkabı yapım işlemleri içinde son işlemlere finisaj denildiği öğrenilmektedir. Finisaj aşamasında ayakkabının topuk, taban ve kenar kısımlarındaki son düzeltmeler ele alınmaktadır. Ayakkabı bu aşamada bitirme, boyanma, parlatılma, ayakkabı kalıbı açma, temizlenme ve deri ayakkabı mumlama işlemlerinden geçirilmektedir. En son olarak da biçimini verme sırasında bağcıklar, fiyonklar, tokalar ve detaylar tamamlanmaktadır.
Kalite Kontrol Aşaması
Ayakkabının kalite kontrolünün yapılma aşaması da fazlasıyla önemli bir süreç olarak belirtilmektedir. Kullanıcıların karşısına çıkmadan önce son kez bilirkişilerin kontrolünden geçen ayakkabılar sonrasında paketlenmeye uygun hale getirilmektedir. İmalatı tamamlanan Böylece kutu ve kolilere koyularak sevkiyatı hazır şekilde depolara gönderilmektedir. Bundan sonraki aşamanın da satış ve sevkiyat olduğu da eklenmektedir. Ayakkabıların sevkiyatı için ise sevkiyat planlama programlarından destek alınmaktadır.
Ayakkabının üretim dağıtım tüketim aşamaları sırasıyla izlenen bir yol şeklinde kişilerin karşısına çıkmaktadır. Günümüzde ayakkabı imalatların neredeyse tamamı makinelerle gerçekleşmektedir. Bir işçinin makineyle günde 40-50 çift ayakkabı ürettiğinin notu da düşülmektedir. Bunun yanında elle çalışan bir ayakkabı üreticisinin ise günde yaklaşık bir çift ayakkabı yaptığı da belirtilmektedir. İnsanlar için zaruri ihtiyaçlar arasında yer alan ayakkabıların adım adım imalat aşamaları bu konuda eğitim almış ve yetkili kişiler tarafından gerçekleşmektedir.