Günlük hayatımızda en sık kullandığımız ürünlerden biri olan ayakkabılar, göründüğünden çok daha karmaşık bir yapıya sahiptir. Her modelin arkasında; tasarım, mühendislik, zanaatkârlık ve malzeme bilgisiyle yoğrulmuş bir üretim süreci yer alır. Özellikle fiziksel parçalar üzerinden şekillenen bu üretim süreci, konfor ve dayanıklılığı belirleyen en temel faktördür. Bu yazımızda, ayakkabı üretiminde kullanılan parçaları A’dan Z’ye inceleyerek, ayakkabı tasarımının teknik yüzünü mercek altına alıyoruz.
A
Ağızlık: Ayakkabının bileğe gelen açıklık kısmı.
Astar: Ayakkabının iç yüzeyini kaplayan katman; konfor ve hijyen sağlar.
Astika: Ayakkabı pençelerini parlatmak için kullanılan kemik alet.
B
Bağcık: Saya üzerindeki deliklerden geçirilen, ayakkabıyı ayağa sabitleyen bağ.
Balıkgözü: Bağcıkların geçirildiği metal halka.
Biye: Saya kenarlarını güçlendiren ince deri şerit.
Bombe: Burun kısmının sert durmasını sağlayan kösele destek.
Bootstrap: Ayakkabının arka üst kısmında yer alan, giymeyi kolaylaştıran tutacak.
C / Ç
Çarpana: Topuk altına yatırılan arka saya parçası.
Çedik: İnce, hafif ve astarsız ayakkabı türü (yapı olarak sade bir parçadır).
Çiriş: Deri yapıştırmada kullanılan doğal tutkal.
Çörçil: Teknik olarak altı lastik, kısa konçlu postaldır (parça değil, ama yapı tanımı olduğu için dahil).
D
Dil: Ayakkabının bağcık altına gelen, ayağı koruyan saya uzantısı.
Dişli / İşli: Saya çekiminde kullanılan el aleti (parça değil ama üretim aracı olduğu için dahil).
E
Ekleme: Pençe bölgesine yapılan yama.
Espadril Tabanı: Hasır örme dış taban (özgün yapı nedeniyle dahil edilebilir).
F
Filota: Topuk kısmını güçlendirmek için arka çatının iç kısmına dikilen deri parça.
Finişaj: Deri işlemenin son aşaması, yüzey kalitesini belirler.
Fitil: Taban ya da saya kenarlarına uygulanan yuvarlak-düz kesimli deri parçası.
Fiyapa: Tabanın kalınlaştırılması için yerleştirilen ara parça.
Fora: Saya ile taban arasına konan destek parçası.
Fort: Topuk arkasında formu koruyan sert kösele destek.
Flek: Topuğun altına gelen taban katmanı.
G
Gamba: Ayakkabının yan yüzey parçaları.
Gazoma: Saya ile taban arasındaki birleştirme dikişi.
Getr: Ayakkabı üzerine gelen tozluk (giyilebilir aksesuar ama yapı bütünlüğüne katkısı nedeniyle eklenmiştir).
H
Harama: Taban dikişini gizlemek için açılan yarık.
Haramaki: Bu yarığın açılmasında kullanılan alet.
I / İ
İç Taban (İçlik): Ayağın altına gelen, konfor ve denge sağlayan iç katman.
K
Kalıp: Ayakkabının şeklini belirleyen üretim formu.
Kapsül: Burun ya da topuk kısmına konan koruyucu destek parça.
Keçe: Astar ya da iç tabanda kullanılan yalıtım malzemesi.
Kirişleme: Saya ve taban arasına destek parça yapıştırılması işlemi.
Kösele: Taban veya iç desteklerde kullanılan doğal deri malzeme.
L
Linet: Ayakkabının iç astar malzemesi.
Lastik: Taban ya da esnek bölümler için kullanılan kauçuk parça.
M
Makine Dikişi: Saya-taban veya saya parçalarının dikilmesinde kullanılan yöntem.
Mantar Taban: Doğal mantardan yapılmış ayakkabı tabanı.
Metatars Desteği: Tabanın ön kısmında yer alan anatomik destek elemanı.
N
Nağme (veya Nağme Katmanı): Saya veya iç taban içindeki konfor destek tabakası.
O
Opak Taban: Renkli, opak görünümlü dış taban türü.
Ortopedik İç Taban: Ayağın anatomik yapısına uygun tasarlanmış destek tabanı.
Oluk: Taban altındaki su tahliye kanalları.
P
Pençe: Ayakkabının burun altındaki kısmı.
Pres Taban: Basınçla şekil verilmiş dış taban türü.
Piyanta: Topuk ve taban birleşiminde yer alan üst saya uzantısı.
R
Rama: Ayakkabı içinde taban destek yapısı.
S
Saya: Ayakkabının üst kısmını oluşturan deri ya da kumaş parça.
Sargı: Bağcık alanını çevreleyen bölge.
Strobellik Taban: Saya ile taban arasına konan ince kumaş destek.
Ş
Şişme Taban: İçinde hava olan, konfor amaçlı taban teknolojisi.
Şekerleme: Ayakkabı yüzeyinin parlatılması işlemi (finişaj dahilinde).
T
Taban: Ayakkabının dış zemine temas eden ana parçası.
Topuk: Ayakkabının arka yükseltisi.
Tepik: Ayakkabının üstünü saran saya parçası.
Tırtıklı Taban: Kaymazlık için tasarlanmış oluklu dış taban.
U / Ü
Üst Deri: Ayakkabının dış yüzeyinde kullanılan deri parçası.
Üç Katmanlı Taban: Farklı yoğunluk ve işlevlere sahip üç taban malzemesinden oluşan yapı.
V
Vakum Taban: Vakumla şekillendirilmiş hafif ve esnek dış taban.
Y
Yarma Deri: Kalın derinin iç ve dış katmanlarına ayrılmasıyla elde edilen yapı malzemesi.
Yüksek Topuk Parçası: Topuk yükseltisini oluşturan özel malzeme veya modül.
Z
Zımpara Derisi: Yüzeyi pürüzlendirilmiş ve tutunma gücü artırılmış özel deri.
Zarf Tabakası: İç tabanda destek sağlayan yumuşak katman.
Ayakkabı tasarımının arkasındaki mühendislik, estetikle birleştiğinde ortaya hem işlevsel hem de zamansız ürünler çıkar. Her bir yapısal parça, yalnızca üretimin teknik bir detayı değil; aynı zamanda ayakta geçirilen her anın konforunu, sağlığını ve deneyimini şekillendiren kritik bir unsurdur. Bu parçaları doğru tanımak ve anlamak, ister üretici olun ister kullanıcı, kaliteyi ayırt etmenin en sağlam yoludur. Ayakkabının anatomisini bilmek, attığımız her adımın ardındaki emeği ve teknolojiyi takdir etmekle eşdeğerdir.